Ανακοινωθέντα

Σεβαστό ιερατείο,

Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,

Συγγενείς των τιμωμένων ηρώων,

Κυρίες και Κύριοι,

«Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθεί, παρά να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί». Αυτά τα λόγια του Ρήγα Φεραίου, είχαν σίγουρα στο μυαλό τους οι ήρωες της μικρής κοινότητας  Λετύμπου, των οποίων τη μνήμη τιμούμε σήμερα και οι οποίοι κατά τους εθνικούς αγώνες προσέφεραν τον εαυτό τους θυσία στον βωμό της ελευθερίας,  έτσι ώστε να συνεχίσει να έχει μέλλον και προοπτική σ’ αυτά τα χώματα ο Κυπριακός Ελληνισμός.

Η ηρωομάνα γη της Λετύμπου αισθάνεται ασφαλώς περήφανη, γιατί έθρεψε τα παιδιά της με τις ακατάλυτες αξίες και τα ιδανικά της φιλοπατρίας και της αυτοθυσίας.

Η πρόσκληση να απευθύνω τον σημερινό επιμνημόσυνο λόγο με τιμά ιδιαίτερα και γι’ αυτό εκφράζω τις ευχαριστίες και την εκτίμησή μου προς τους διοργανωτές.

Ο Παναγιώτης Δημητρίου, ήταν ανάμεσα σ’ εκείνους που ξεχώρισαν κατά την Οκτωβριανή εξέγερση το 1931. Οι Ανδρέας Χρυσοστόμου, Ανδρέας Λάρδος και Ανδρέας Μιχαήλ, κατά την τουρκανταρσία και τις μάχες της Τυλληρίας, το 1964, ενώ  ο Σωτήρης Μαραθεύτης, κατά την 2^η φάση της τουρκικής εισβολής, το 1974.

Ο Παναγιώτης Δημητρίου γεννήθηκε στη Λετύμπου το 1906.  Σκοτώθηκε το Σάββατο, 24 Οκτωβρίου 1931, κατά τις εκδηλώσεις της Οκτωβριανής εξέγερσης, στη Μητρόπολη Λεμεσού. Ήταν μόλις  25 ετών. Η κηδεία του θύματος  υπήρξε μεγαλοπρεπής.

Η Λεμεσός, πόλη και Επαρχία, ένοιωθε σ’ όλον το πλάτος της, τη βαθιά σημασία που είχε ο θάνατος του νεαρού από σφαίρα Αγγλική, και γι αυτό πολίτες έτρεξαν κατά χιλιάδες να τιμήσουν την κηδεία του.

Ο Ανδρέας Χρυσοστόμου γεννήθηκε στη Λετύμπου στις 3 Σεπτεμβρίου του 1930, από γονείς γεωργούς. Ο πατέρας του είχε χρηματίσει Μουχτάρης του χωριού. 

Το 1957 εγκαταστάθηκε οριστικά στο Κτήμα, όπου άνοιξε και διατηρούσε δικό του γκαράζ αυτοκινήτων.

Τον Οκτώβριο του 1962 νυμφεύτηκε μια καλή κι ενάρετη κόρη της Πάφου, τη Δώρα Κωμοδρόμου, από την οποία απόκτησε δυο παιδιά, τον Μάριο και την Άντρη, που τ’ άφησε ορφανά όταν σκοτώθηκε, στην ηλικία των 22 μηνών το ένα, και 6 μηνών το άλλο.

Στις μάχες του Κτήματος, υπηρετούσε στην Υγειονομική Μονάδα που είχε τότε δημιουργηθεί από τους ιατρούς Δημήτρη Μαυρογένη και Αντώνη Σωτηριάδη. Διακρινόταν για την τόλμη του, το θάρρος του, τη καλοσύνη και την ευγένεια του. Αργότερα, με το σχηματισμό της Διμοιρίας Υγειονομικού, ο Ανδρέας Χρυσοστόμου υπήρξε ένα από τα πιο  καλά και πιο δραστήρια μέλη της.

Στη μάχη της Τηλλυρίας βρέθηκε με τους άλλους συντρόφους του μέσα στο μικρό Νοσοκομείο Παχυάμμου κατά την ώρα του πιο άγριου βομβαρδισμού που είχε γίνει την στις 9 Αυγούστου του 1964.

Βρήκε τραγικό θάνατο με τους άλλους συντρόφους και συναγωνιστές του.

Τον Ανδρέα πλάκωσε κολόνα του κτηρίου που έπεσε. Οι υπόλοιποι ήταν κατακρεουργημένοι και παραμορφωμένοι από τις βόμβες ναπάλμ.

Θάφτηκε στο Κτήμα με τους άλλους συντρόφους και συναγωνιστές του σε πάνδημη κηδεία με την παρουσία των Αρχών της πόλης και χιλιάδων λαού.

Ο Δήμος της Πάφου, τιμώντας τη μνήμη του, έδωσε το όνομα του σε μια από τις οδούς της πόλης.

Το ίδιο έγινε και στη γενέτειρα του, κοινότητα της Λετύμπου.

Ο Ανδρέας Λάρδος γεννήθηκε στην Λετύμπου στις 2 Νοεμβρίου του 1934. Από μικρός ξεχώριζε ανάμεσα στ' άλλα παιδιά του χωριού του. Έξυπνος, καλόβολος, υπάκουος, εργατικός, βοηθούσε την οικογένεια στις δουλειές πριν ακόμα πάει στο Δημοτικό Σχολείο. Το 1955 διορίστηκε δάσκαλος στη Λετύμπου. Μετά τη Λετύμπου εργάστηκε στην Ελεδιώ κι ακολούθως, αφού αρραβωνιάστηκε την Ελένη Μιχαλάκη Χριστοδουλίδη από το Πολέμι, μετατέθηκε στο Δημοτικό Πολεμίου. Από το αντρόγυνο Λάρδου γεννήθηκαν δύο κοριτσάκια η Ανδρούλλα κι η Μαρία.

Εργαζόταν στο Πολέμι όταν ξέσπασε η Τουρκανταρσία. Κι όταν ιδρύθηκε ο Λόχος Πολεμίου ήταν ένας από τους τραυματιοφορείς του Λόχου, γιατί είχε πτυχίο πρώτων βοηθειών.

Στις 7 Αυγούστου ήρθε διαταγή από το αρχηγείο της Πάφου να ετοιμαστεί μια διμοιρία του λόχου Πολεμίου για να μεταβεί στην Τηλλυρία όπου ήδη βρίσκονταν σε εξέλιξη μάχες μεταξύ εθνοφρουράς και τούρκων στασιαστών, που κατάφεραν να καταλάβουν όλα τα υψώματα της περιοχής και να τα οργανώσουν στρατιωτικά.

Αποφασίστηκε από τους υπευθύνους του λόχου να πάνε μόνο ελεύθερα παιδιά – να αποκλειστούν παντρεμένοι – και σε περίπτωση αδελφών να πάει μόνο ένας. Ο Λάρδος όμως, ζήτησε από τον επικεφαλής της διμοιρίας να τον συμπεριλάβει στην αποστολή. Με εντολή του διοικητή της περιοχής ανέβηκαν γρήγορα και κατάλαβαν τη κορυφογραμμή ανάμεσα στον Παχύαμμο και τα Κόκκινα, έμειναν εκεί μέχρι το απόγευμα που αντικαταστάθηκαν από  το 216 Τ.Π. της Λάρνακας.

Στις 9 Αυγούστου,  επειδή γνώριζε από πρώτες βοήθειες,  μόλις ξημέρωσε πήγε στο στρατιωτικό νοσοκομείο Παχυάμμου και τέθηκε υπό τις διαταγές του ομοχώριου του Δημήτρη Μαυρογένη, γιατρού,  υπεύθυνου του πρόχειρου νοσοκομείου.

Όταν κατά το μεσημέρι ξανάρθαν τα τουρκικά αεροπλάνα κι άρχισαν να κτυπούν ανελέητα την περιοχή, ο Ανδρέας βρισκόταν στο νοσοκομείο. Μια βόμβα έπεσε ακριβώς δίπλα στο σπίτι – νοσοκομείο, παρά τα ευκρινή σημεία ότι ήταν νοσοκομείο και τίποτε δεν έμεινε απ’ αυτό. Μαζί σκοτώθηκαν ή πληγώθηκαν κι όλοι οι ευρισκόμενοι σ’ αυτό. Ανάμεσα τους κι ο Λάρδος που τραυματίστηκε βαριά.

Εκεί στο νοσοκομείο επικρατούσε μια χαώδης κατάσταση. Δεκάδες οι νεκροί, εκατοντάδες οι τραυματίες. Κι ελάχιστοι οι γιατροί κι οι νοσοκόμοι. Ποιον να πρωτοκοιτάξουν, ποιον να πρωτοπεριθάλψουν. Ο Ανδρέας κι εδώ –παρά το γεγονός ότι αντιλαμβανόταν  την σοβαρότητα της κατάστασης του –ζητούσε απ’ όλους να κοιτάξουν τους άλλους τραυματίες, που ήταν –τάχα πιο σοβαρά. Κι αυτός, έλεγε είναι μια χαρά.

Εκεί τον βρήκε ο Κυριάκος Χρυσοστόμου, πρώτος εξάδελφος της γυναίκας του Λάρδου, και μόλις τον είδε στα χάλια που είχε, φώναξε τον Αντωνάκη Σωτηριάδη και τον εξέτασε. Ο Αντωνάκης ήταν ο υπεύθυνος γιατρός του Υγειονομικού, Πολεμίτης κι αυτός. Τον εξέτασε κι έδωσε εντολή να μεταφερθεί αμέσως στο νοσοκομείο της Πάφου. Ενώ τον έβαζαν στο αυτοκίνητο που θα τον μετέφερε, ο Ανδρέας έγειρε το κεφάλι κι έμεινε ακίνητος. Είχε ξεψυχήσει!

Έτσι ο Ανδρέας Λάρδος μαζί με τ' άλλα ηρωικά παλληκάρια του Πολεμιού σφράγισαν με τη θυσία τους περήφανα το έπος της Τηλλυρίας.

Την άλλη μέρα, 10 Αυγούστου 1954, έγινε η κηδεία του ηρωικού δασκάλου στο παλιό κοιμητήριο του Πελεμιού, μαζί με όλους τους ηρωικούς νεκρούς του χωριού.

Ο Ανδρέας Μιχαήλ γεννήθηκε στην Λετύμπου στις 23 Σεπτεμβρίου 1940.

Από μαθητής εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ.Α. και παρά το νεαρό της ηλικίας του, βοήθησε σε ότι του ζήτησε η Πατρίδα κι οι υπεύθυνοι του. Αυτό του επέβαλλε η Ελληνική του συνείδηση κι αυτό έκαμε.

Με την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ίδρυση του Κυπριακού Στρατού, από Έλληνες και Τούρκους σ' αναλογία 60:40, όπως προνοούσαν οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, κατατάχθηκε σε αυτόν και πήρε το βαθμό του δεκανέα. Στην πρόσληψη του στο στρατό συνέβαλε πολύ ο Λοΐζος Ζαχαρία αντάρτης της Ε.Ο.Κ.Α. γι' αυτό και στη συνέχεια ο Ανδρέας παντρεύτηκε την αδερφή του Λοΐζου την Ελένη, με την οποία απέκτησαν ένα γιό, το Σωτήρη, που σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη όπου παντρεύτηκε.

Νεαρός στρατιώτης ο Ανδρέας πήρε μέρος στις μάχες της Ομορφίτας το Δεκέμβρη του 1963 και το Γεννάρη του 1964, εμποδίζοντας μαζί με όλους τους άλλους αγωνιστές, τα σχέδια των Τούρκων της Τ.Μ.Τ. και του Ντεκτάς.

Τον Αύγουστο του 1964 με την εκδήλωση της επιχείρησης της Εθνοφρουράς για διάλυση του Θύλακα Μανσούρας-Κοκκίνων, ο Ανδρέας, με δική του πρωτοβουλία, συμπεριλήφθηκε στη Διμοιρία Πολεμίου και πήρε μέρος στις μάχες Τηλλυρίας.

Όταν τα Τουρκικά αεροπλάνα χτύπησαν με τις βόμβες ναπάλμ, ο Ανδρέας βρέθηκε στο επίκεντρο της καταστροφικής φωτιάς από το περιεχόμενο τον βομβών. Υπέστη άγρια εγκαύματα, όπως κι όσοι βρίσκονταν δίπλα του. Και παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ο Ανδρέας έχασε τη μάχη με το χάροντα. Πέθανε το απόγευμα της ίδιας μέρας. Η κηδεία του, όπως και των συναγωνιστών του ηρώων, έγινε την επομένη 10 Αυγούστου 1964 στο παλιό κοιμητήριο του Πολεμίου. Η γυναίκα του ήταν απαρηγόρητη κι έκλαιγε γοερά, κρατώντας στην αγκαλιά της τον μικρό Σωτήρη. Τον μεγάλωσε όπως του άξιζε σαν γιός ήρωα και τον σπούδασε. Σήμερα εργάζεται καθηγητής σε Γυμνάσιο της Θεσσαλονίκης, όπου ζει με την οικογένεια του.

Ο Σωτήρης Μαραθεύτης γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1953, στη Λετύμπου.  Χόρευε και εξέπληττε τους πάντες με την επιδεξιότητα του. Σύντομα τον εντόπισε ο θεατρικός θίασος «ΟΘΑΚ» και τον ένταξε σ’ ένα συγκρότημα με το Λεωνίδα Πιτσιλλίδη το οποίο ονομάστηκε «Οι μικροί Μάγοι». Ο θίασος αυτός έδωσε πολλές επιτυχημένες παραστάσεις σε κινηματοθέατρα ανά την Κύπρο.

Τον Ιούλιο του 1972 κατατάγηκε στη Κυπριακή Εθνοφρουρά όπου υπηρέτησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός. Αναμενόταν να αποστρατευτεί τον Ιούλιο του 1974 και στη συνέχεια προγραμμάτιζε να μεταβεί στην Ελλάδα, και να σπουδάσει φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το όνειρο του όμως έμεινε ανεκπλήρωτο, επειδή τον πρόλαβε η βάρβαρη τούρκικη εισβολή.

Έλαβε μέρος στις μάχες του Μούτταλου στην Πάφο και στη συνέχεια στις μάχες της Πόλης Χρυσοχούς. Στη δεύτερη φάση της εισβολής πολέμησε γενναία, δίπλα στον γενναίο ήρωα Ταγματάρχη Τάσο Μάρκο. Οι γενναίοι πολεμιστές, Σωτήρης Μαραθεύτης και Τάσος Μάρκου αγνοούνται μέχρι σήμερα.

Ακούσαμε πολλά για τα ανδραγαθήματα του Σωτήρη από τους λίγους στρατιώτες που σώθηκαν από το ηρωϊκό τάγμα του 356 ΤΠ. Χαρακτηριστική πράξη του, η κάλυψη των συναδέλφων του να διαφύγουν, καθώς ο ίδιος είχε τραυματιστεί από έκρηξη όλμου, και δεν μπορούσε να οπισθοχωρήσει όπως είχαν διαταχθεί.

Ο Σωτήρης αγνοείται από τις 14 Αυγούστου 1974. Οι γονείς του, παρ’ όλο ότι του τελούσαν κάθε Αύγουστο μνημόσυνο, τον καρτερούσαν να γυρίσει, μη γνωρίζοντας για τη τύχη του,.

Έφυγαν από τη ζωή, ο πατέρας του το 2006 και η μάνα του το 2007, με το παράπονο στα χείλη, αναμένοντας νέα για το γιό τους, νεκρό ή ζωντανό, και χωρίς να τον θάψουν στη γενέτειρα του, με τιμές ήρωα, όπως του άξιζε.

Τα αδέλφια του συνεχίζουν να τον καρτερούν. Θέλουν, έστω, να βρουν τα οστά του και να τα κηδέψουν όπως αρμόζει σε ήρωα που έπεσε στο πεδίο της μάχης.

Συμπατριώτες, συμπατριώτισσες,

Εκπληρώνοντας ένα οφειλόμενο ηθικό και εθνικό χρέος τιμής και μνήμης μνημονεύουμε σήμερα στον ιερό ναό του Αγίου Θεοδώρου, εδώ στην Λετύμπου, τους πέντε ήρωες της κοινότητας, στους οποίους κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ, για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν προς την δοκιμαζόμενη πατρίδα, με αυτοθυσία, διαχρονικά, κάθε φορά που αυτή τις χρειάστηκε.

Με επίγνωση του χρέους και της οφειλής μας απέναντί σ’ αυτούς που θυσιάστηκαν για την πατρίδα, εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη και τον σεβασμό μας, διαβεβαιώνοντας για την αποφασιστικότητά μας να συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι την εθνική δικαίωση, μέχρι την επανένωση της πατρίδας μας, τον τερματισμό της τουρκικής κατοχής.

Η θυσία των ηρώων μας συνιστά μια πολύτιμη παρακαταθήκη, που εμπνέει το σήμερα και καθοδηγεί το μέλλον.

Αιώνια, ας είναι η μνήμη τους.

(ΑΦ)